1. Hər kimin ağlı varsa, düzlükdə və nicatdadır. 418
2. Bütün yaxşılıqlar əql vasitəsilə dərk olunur, hər kimin əqli yoxdursa, dini də yoxdur. 951
3. Kişinin dini onun əqlidir. Əqli olmayanın dini də olmaz. 1581
4. Əqlin əsası yaxşı rəftar (müdara) və davranışdır. Dünyanın yaxşılıq edənləri axirətin də yaxşılıq edənləridir. 1635
5. Əqlin əsası Allaha iman gətirəndən sonra insanları sevmək, yaxşılara və pislərə qarşı yaxşılıq etməkdir. 1636
6. Əqlin əsası Allaha iman gətirəndən sonra camaatla dostluq və məhəbbətdir, heç kəs məsləhət və məşvərətdən ehtiyacsız deyil. Bu dünyanın yaxşıları axirət yaxşılarıdır, bu dünyanın pisləri axirətin də pisləridir. 1637
7. Əqlin əsası Allaha imandan sonra, həya və gözəl xasiyyətdir. 1638
8. Əql dünya işlərində zərərə, axirət işlərində isə sevinc və şadlığa səbəbdir. 2010
9. Əql, ülfət və mehribançılıq yaradan və qəbul edəndir. 2011
10. Az tövfiq (müvəffəqiyyət) çox əqldən yaxşıdır. Əql dünya işlərində zərərə, din işlərində isə şadlığa səbəb olur. 2097
11. İnsanların durumu və etibarı onun əqlidir, əqli olmayanın dini də yoxdur. 2103
12. Kişinin kəraməti dinilə, mürüvvəti əqlilə, şərafəti əxlaqı ilədir. 2124 Bir kişinin müsəlmanlığı sizi təəccübləndirməsin, o vaxta qədər ki, onun tam ağılı olmasını biləsiniz. 2469 Bir kişinin tam ağıllı olduğunu bilməyincə, onun müsəlmanlığı səni təəccübləndirməsin.(ikisindən birini yaz!) 13. Tədbir tökmək əqlə, özünü günahdan saxlamaq isə təqvaya dəlalət edir. Yaxşı əxlaq kimi şərafət yoxdur. 2504
14. Cəhalətdən şiddətli fəqirlik, əqldən faydalı və xeyirli var-dövlət, eqaizm - özünü bəyənməkdən qorxulu təklik yoxdur. Gözəl əxlaqdan yaxşı şərafət, təfəkkür kimi də gözəl ibadət olmaz. 2505
15. Heç bir şey elm kimi sahibini hidayətə yönəltməyib və ya onu xətadan uzaqlaşdırmayıb. İnsanın əqli istiqamətlənməsə, dini istiqamətlənə bilməz. 2619
16. İnsanlar yaxşı işlər görərlər, amma Qiyamət günü onların mükafatları ağıllarına görə verilər. 3155
17. Allah-Təala bir işi etmək istədiyi zaman əql sahibinin əqlini alar. 669
18. Allah əqli olmayan mömini sevməz. 743
19. Allah-Təala bir işi etmək istəyən zaman kişilərin ağlını alar, həmin işi etdikdən sonra onların ağlını qaytarar və onlarda peşmançılıq üz verər. 673
20. Dünya, evi olmayanların evidir, malı olmayanların malıdır. Əqli olmayanlar dünya üçün mal toplayarlar. 1597
21. Kişinin ağılının yüngüllüyü budur ki, qonağını işlədə. 1738
22. Elm axtarın ki, elm möminin dostudur, səbr onun vəziri, əql onun dəlili və sübutu, əməl onun qoruyucusu və əsası, mülayimlik onun atası, müdara etmək onun qardaşı, səbr isə qoşununun sərgərdəsidir. 1961
PİSLİYİN AQİBƏTİ VƏ CAZASI 434 1. Günahı bağışla, əgər cəzalandırırsansa günah qədərində cəzalandır, üzünə - surətinə xəsarət yetirmə. 378
2. Yaxşı işin və qohumluqla əlaqənin savabı və mükafatı başqa yaxşılıqdan tez yetişər, zülmkarlığın və qohumluq əlaqəsinin kəsilməsinin cəzası digər pisliklərin cəzasından tez yetişər. 291
3. Kişilərə əziyyət verəməkdən çəkinin, amma şəriətin buyurduğu hədd - cəza icra olunmalıdır. 1122
4. Qullarınızı - xidmətçilərinizi ağılları qədər cəzalandırın. 1928
5. Əgər momin Allah yanında olan cəzanı bilsə, heç vaxt Behiştə ümid edib tamahlanmaz. Həmçinin əgər kafir Allah yanında olan rəhməti görsə heç vaxt Behiştdən ümidini kəsməz. 2356
6. Zülmün cəzasından tez yetişən cəza ola bilməz. 2390
7. Kişinin zülm etməsi onun abr-həyasını oyuncaq edər, muzdunu - cəzasını tezləşdirər. 2425
8. Hər hansı bir dəstə ki, onların gözü qabağında günah edələr və onlar günah edənlərdən güclü və çox olduqları halda günahkarların qarşısını almasalar, Uca Allah öz tərəfindən onların hamısını cəzalandıracaq. 2692
9. Hər kim dünyada günah edib, cəzalanarsa, Allah-Təala ədalətlidir, onu ikinci dəfə cəzalandırmaz. 2800
10. Hər kim günah etsə və dünyada onun cəzasını alsa, Allah ədalətlidir, yenə də öz bəndəsini axirətdə cəzalandırmaz. Hər kim günah etsə və Allah onun üstünü örtsə, Allah kəramətlidir, o günaha yenidən qayıtmaz. 2953
11. İki şey var ki, onların cəzası dünyada tezliklə verilər: zülm və valideynlərlə pis rəftar etmək. 1072
ELM 435
1. Əgər mənim üçün bir gün keçə və o gündə məni Allaha yaxınlaşdıran elm öyrənməyəm, o gün günəşin saçması mənə mübarək olmasın. 126
2. Elm axtarın, əgər Çində belə olsa, çünki elm öyrənmək hər bir müsəlmana vacibdir. Həqiqətən mələklər qanadlarını elm öyrənənin altına sərir. Onun elm öyrənməyinə sevinirlər. 324
3. Beşikdən qəbrə qədər elm öyrənin. 327
4. Ən böyük alim o kəsdir ki, başqalarının elmini öz elminə artırar. 360
5. Elm öyrənmək üçün tezdən oyanın, çünki tezdən oyanmaq bərəkət və xoşbəztliyə səbəb olur. 376
6. Fitnə gəldikdə insanları məğlub edər. Alim öz elminin köməkliyi ilə nicat tapar. 661
7. Allah-Təala bəndəsindən elmini harda sərf etdiyini soruşacaq, necə ki, malının harda sərf etdiyini soruşar. 761
8. Xeyri və mənfəəti olmayan elm, xərclənməyən xəzinə kimidir. 860
9. Elmlə olan az əməl çoxdur. Cəhalətlə olan çox əməl azdır. 873
10. Bəzi bəyanlar sehrdir, bəzi şeirlər hikmətdir, bəzi sözlər və bəzi elm öyrənmək cəhalətdir. 916 11. Təqvanın mənbələrindən biri də budur ki, bilmədiklərini öyrənib, bildiklərinə əlavə edəsən. Əgər elmi artırmasan o azalacaq. Hər kəs öz bildiklərindən az mənfəət əldə etsə, bilmədiklərini öyrənməkdə tənbəllik edər. 926
12. Elm öyrənməklə, helm (həlimlik, siyasət yaxşı mənada) əldə olur. Hər kim xeyir axtarsa, xeyri tapar və hər kim şərdən qaçsa amanda olar. 939
13. Hər nə istəyirsiz öyrənin, Allah sizə hər elmdən mənfəət verməz, məgər bildiyinizə əməl edəsiniz. 1161
14. Elmi işlərdə bir-birinizə kömək edin. Elmi bir-birinizdən gizlətməyin. Elmdə xəyanət, malda xəyanətdən daha pisdir. 1178
15. Üç şey iman həqiqətlərindəndir: yoxsulluqda bəxşiş vermək, insanlarla insafla rəftar etmək, öz zərərinə belə olsa, tələbələrə elm öyrətmək. 1271
16. Beş şey dünyanın müsibətlərindəndir: dostun ölümü, malın tələf olması, düşmənin danlağı, elmi tərk etmək və pis qadın. 1458
17. Dünya və axirətin xeyri elmlədir, dünya və axirətin şəri isə cəhalətlə. 1482
18. Süleyman peyğəmbəri (s) elm, mal, mülk seçimi arasında sərbəst buraxdılar və o, elmi seçdi, elə buna görə də mal və mülk də ona verildi. 1538
19. Düa edənlə amin deyən, savab və mükafatda şərikdirlər. Quran oxuyanla Quran ayələrini dinləyən savabda şərikdirlər, habelə elm öyrədənlə tələbə də savabında şərikdirlər. 1583
20. Elm öyrənməyə tələsin, düz danışmaq və hədis söyləmək, dünya və onda olan qızıl və gümüşdən (qiymətli daş-qaşlardan) xeyirlidir. 1723
21. Alimin mütəkkəyə söykənib bir saat elminə nəzər etməsi abidin yetmiş illik ibadətindən xeyirlidir. 1724
22. Allah-Təaladan faydalı elm istəyin, faydasız elm istəməyin. 1743
23. Şərif adamların elmindən soruşun, əgər onlarda elmi-bəhs olsa, yazın, çünki həqiqətən onlar yalan danışmazlar.
24. Möminin itkisi elmdir, hər zaman bir hədis öyrənsə, başqa bir hədisin də axtarışında olar. 1889
25. Mələklər qanadlarını elm öyrənənin ayağı altına sərər, çünki onlar bu işləri sevirlər. 1896
26. Cahillər arasında olan alim, ölülər arasında olan dirilər kimidir. 1897
27. Hər kim Allah yolunda elm öyrənsə, Allah yolunda cihaddan daha fəzilətlidir. 1902
28. Elm axtaran rəhmət axtarandır, elm öyrənən İslamın rüknü - sütunudur və onun əcr-muzdunu Peyğəmbərlərlə eyni səviyyədə verəcəklər. 1899
29. Elm axtarıb öyrənmək hər bir müsəlmana vacibdir və hər şey, hətta dənizlərin balıqları belə onun bağışlanması üçün dua edərlər. 1901
30. Elm öyrənmək, Allah yanında namazdan, orucdan, həcdən, cihaddan (Allah yolunda) daha fəzilətlidir. 1902
31. Bir saat elm öyrənmək bir gecə ibadətdən xeyirlidir. Gündüz elm öyrənmək isə üç ayın orucundan yaxşıdır. 1903
32. Elm öyrənmək bütün müsəlmanlara vacibdir. Elmi naəhlə tapşırmaq, gövhər, mirvari və qızılı donuzun boynundan asmaq kimidir. 1904
33. Elm öyrənmək bütün müsəlman kişi və qadınlara vacibdir. 1905
34. O elm ki, faydası yoxdur, xərclənməyən xəzinə kimidir. Hər şeyin zəkatı var, bədənin zəkatı oruc tutmaqdır. 1948
35. O elm ki, izhar edilib deyilmir, xərclənməyən xəzinə kimidir. 1953
36. Öz övladlarınıza ox atmağı öyrədin ki, bu düşmənin sınması deməkdir. 1956
37. Elm öyrədin, qəzəbli olmayın, müəllim (elm, ədəb öyrədən) qəzəblənəndən daha yaxşıdır. 1958
38. Xeyri olmayan elm, nəfəqə və sədəqə verilməyən xəzinə kimidir. 1984
39. Alim və elm Behiştdədir. Əgər alim öz elminə əməl etməsə, elm və əməl Behiştdədir, amma o zaman alim Cəhənnəmdə olacaq. 2002
40. Elm ibadətdən fəzilətlidir. Dinin əsası təqvadır. 2016
41. Elm ibadətdən fəzilətlidir. Ən yaxşı əməl orta əməldir. 2017
42. Elm üç şeydir: danışan kitab, tabe olunan sünnət və «bilmirəm».2018
43. Elm İslamın həyatıdır, imanın sütunu. Hər kim elm öyrənsə, Allah onun mükafatını kamil edər. Hər kim elm öyrənə və əməl edə Allah ona bilmədiklərini öyrədər. 2019
44. Elm xəzinələrdir, onun açarı sualdır. Soruşun, Allah sizə rəhm etsin. Allah elm işində dörd kəsə rəhm edər: soruşana; müəllim və öyrədənə; eşidənə və onlara ki, bunları sevirlər. 2020
45. Elm möminin dostu, helm və ağırlıq onun köməkçisi, əql onun rəhbəri, əməl onun sərdarı, mülayimlik onun atası, yaxşılıq onun qardaşı, səbr onun ordusunun əmr verənidir. 2021
46. Elm ibadətdən yaxşıdır. Dinin əsası Allah qorxusudur və həqiqi alim elminə əməl edəndir. 2022
47. Elm iki cürdür: 1 – qəlbdə olan elm ki, mənfəətli elmdir; 2 – dildə olan elm ki, Allahın Adəm övladlarına olan höccətidir. 2023
48. Elm mənim və məndən əvvəlki peyğəmbərlərin mirasıdır. 2024
49. Elm və mal hər eybi örtər. Cəhl və fəqr isə hər eybi açar. 2025
50. Elmi özündə saxlamaq rəva deyil. 2026
51. Səhər-axşam elmlə məşğul olmaq, Allah yanında cihad etməkdən fəzilətlidir. 2037
52. Elmin fəziləti ibadətin fəzilətindən artıqdır. 2051
53. Yaltaqlıq və həsəd möminin əxlaqından deyil, yalnız elm öyrənərkən onlardan istifadə etmək olar. 2410
54. Elmlə olan az əməl çoxdur. Cəhalətlə olan çox əməl azdır.2098
55. Elmi yazmaqla bağlayın – elmi zəncirləyin (unutmağa qoymayın). 2105
56. Kişinin elmlə Allahdan qorxması kifayət edər. Cahillik üzündən isə kişi özünə vurğun olar. 2128
57. Hər şey, hətta dəryanın balıqları və göyün quşları elmi gizlədənlərə lənət oxuyurlar. 2112
58. Hər alim başqa bir elmin acıdır. 2147
59. Bəzi elmlər Qiyamət günü insan üçün bəla olacaq, faydalı və əməl olunan elmdən başqa. 2168
60. Hər kim elmi onun əhlindən gizlədə Qiyamət günü atəşlə cilovlanar. 2903
61. Hər kim elm öyrənsə, keşmiş günahlarının kəffarəsi olar. 2923
62. Hər kim elm öyrədə, elmə əməl edənin əcri onunku olar, əlbəttə əməl edənin əcri azalmaz. 2919
63. Hər kim elm öyrənə ki, alimlərlə üz-üzə gələ, ya səfehlərlə mübahisə edə və ya insanları özünə cəlb etmək istəyə, Allah-Təala onu Cəhənnəmə atacaq. 2924
64. Hər kim elmi qazanc vasitəsinə çevirər, Allah onun sifətini çevirər, işini alt-üst edər və o, Cəhənnəmə layiqdir. 2942
65. Hər kim elm öyrənmək üçün yollar qət edərsə, Allah Behişt yolunu onun üçün açar. 3026
66. Sədəqələrdən biri də budur ki, kişi elm öyrənə, ona əməl edə və başqalarına öyrədə. 3069
67. Elmlə yatmaq cəhalətlə namaz qılmaqdan xeyirlidir. 3140
68. Əsl insanlar iki cürdür: alim və tələbə. Onlardan başqa şəxslərdə xeyir yoxdur. 3145
69. Elmi naəhlə tapşırmaq, sanki qızılı, gövhəri, ləl-cəvahiratı donuzun boynundan asmaqdır. 3173
70. Vay olsun bilməyənə və vay olsun ona ki, bilə və əməl etməyə. 3193
71. Hər kim elmsiz əməl edər, islah etməkdən çox fəsad edər. 3058
72. Ən ac kişi elm axtarandır və tox odur ki, elmi axtarmır. 68
73. Elmin bəlası unutmaqdır, həmçinin elmi naəhlinə tapşırsan tələf olar. 5 ALİMLƏR (11) 436
1. Alimlər peyğəmbərlərin varisləridirlər, elmi onlardan miras alıblar. Hər kim elm öyrənsə, daha çox peyğəmbərlərdən miras alıb. 657
2. Allah-Təala Qiyamət günü savadsızlara (təlim-tədris, məktəb görməyənlərə) elə şeyləri bağışlayacaq ki, o şeyləri alimlərə bağışlamayacaq. 762
3. Ədalət gözəldir, lakin başçılarda (hakimlərdə) olsa daha gözəldir. Səxavət gözəldir, lakin varlılarda olsa daha gözəldir. Səbr gözəldir, lakin fəqirlərdə olsa daha gözəldir. Tövbə gözəldir, lakin cavanlarda olsa daha gözəldir. Həya gözəldir, lakin qadınlarda olsa daha gözəldir. 2006
4. Alimlər üç dəstədir: o alim ki, camaat ondan xeyir aparar, o da öz elmindən; ikincisi, insanlar ondan xeyir aparar, amma o, özünü həlak edər; üçüncüsü isə öz elmindən fayda aparar, amma başqalarına fayda verməz. 2012
5. Alimlər Allahın əminləridirlər (əmanətdar). 2013
6. Alimlər yerin çıraqları, peyğəmbərlərin xəlifələri, mənim və peyğəmbərlərin varisləridirlər. 2014
7. Alimlər rəhbərlərdir, təqvalılar başçılardır və onlarla oturub-durmaq faydalanmaqdır. 2015
8. İnsanların ən pisi alimlərin pisidir. 1802
9. Camaatdan iki dəstə əgər saleh olsa, camaat da saleh olar, yox əgər fasid (pislik əhli) olsalar insanlar da fasid olarlar. Bunlar alimlər və əmirlərdir (başçılar). 1853
10. Vay olsun mənim ümmətimin pis alimlərinə. 3191
11. Tamah alimlərin qəlbindən hikməti aparar. 1921 ÖMÜR (HƏYAT) (20) 437
1. İnsanlara yaxşılıq, qohumlarla mehribançılıq – ömürləri uzun, şəhərləri abad və mal-dövləti çox edər. Bu işi görən pis adam olsa belə. 614
2. Mənim ümmətimin ömürləri altımış ilə yetmiş yaş arasında olacaq. 366
3. Hər kimə Allah altımış il ömür versə üzr qapısı onun üzünə bağlanar. 342
4. Kamil səadət və xoşbəxtlik odur ki, uzun ömrü Allahın ibadətində keçirəsən. 632
5. Allah-Təala ata və anaya yaxşılıq etdiyinə görə insanın ömrünü uzadar. 755
6. Gizli verilmiş sədəqə Allahın qəzəbini yatırar. Qohumlara yaxşılıq ömrü uzadar. Yaxşı işlər pis – işgəncəli ölümlərin qarşısını alar. 858
7. Kişinin xoşbəxtliyi, onun ömrü uzun olmasında və Allah-Təalanın tövbəni ona nəsib etməsindədir. 912
8. Yaxşı qonşuluq, şəhərlərin abadlaşmasına və ömürlərin uzanmasına səbəb olar. 1371
9. Yaxşı xasiyyət inkişafdır, bədxasiyyətlilik pislikdir. Yaxşılıq ömrü uzadar və sədəqə pis ömrün qarşısını alar. 1380
10. Sizin ən yaxşınız o kəslərdir ki, ömürləri uzun və əməlləri yaxşıdır. 1476
11. Ən yaxşı insan o kəsdir ki, ömrü uzun və əməlləri gözəldir. Ən pis insan odur ki, ömrü uzun, əməlləri isə pis olsun. 1503
12. Qohumluq əlaqəsini möhkəmlətmək ömrü uzadar və pis ölümdən insanları qoruyar. 1838
13. Qohumluğu qorumaq, yaxşı əxlaqlı olmaq və yaxşı qonşuluq etmək şəhərləri abad edər, ömürləri uzadar. 1839
14. Müsəlmanın ömrü nə qədər uzun olsa onun xeyrinədir. 2178
15. Çox insanlar var ki, yetişdiyi günü tamlıqla başa çatdıra bilmir, sabahın intizarındadır, amma ona da çata bilmır. 2184
16. Qəza, duadan başqa heç bir şeylə uzaqlaşmaz, ömrü yaxşılıq və yaxşı işdən başqa heç nə uzatmaz. 2537
17. Hər kimə Allah-Təala altımış il ömür versə, ömür sarıdan höccət ona tamamdır. (Qiyamətdə heç bir bəhanə gətirə bilməz.) 2789
18. Hər kim sabahı ömründən saysa o, ölümü tanımayıb. 2926
19. O zaman ki, Allah-Təala bir cəmiyyətə yaxşılıq istəsə, onların ömrünü uzun edər və onları şükr etməyə ilhamlandırar. 148
20. Uca Allah buyurur: «Ey Adəm övladı hər gün sənin ruzini verirlər, qəmgin olursan, hər gün sənin ömründən azalır, sənsə fərəhlənirsən. O şey ki, sənə kifayət edir varındır, o şey ki, səni tüğyan və günaha çəkir onu axtarırsan, nə aza qane olursan, nə çoxdan doyursan». 2082
Ərəb və fars dilindən tərcümə edəni Hacı Mirəziz Seyidzadə
Açılış Səhifəsi et 
Əql
